Jakie są zasady zatrudniania cudzoziemców w Polsce?

1. Zatrudnianie cudzoziemców w Polsce
2. Podstawa prawna
3. Podstawowe definicje
4. Zasady wykonywania pracy przez cudzoziemców na terenie Rzeczypospolitej Polskiej
5. Podstawy wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców
6. Warunki wydania zezwolenia na pracę
7. Procedura uproszczona wydawania zezwoleń na pracę
8. Czas trwania zezwolenia na pracę
9. Zwolnienie z obowiązku uzyskiwania zezwolenia na pracę
10. Wizy
11. Obowiązki pracodawcy wobec cudzoziemców
12. Konsekwencje naruszenia przepisów o zatrudnianiu cudzoziemców

1. Zatrudnianie cudzoziemców w Polsce

Obowiązujące przepisy dotyczące zatrudniania cudzoziemców w Polsce dzielą, co do zasady, cudzoziemców na obywateli państw Unii Europejskiej oraz państw pozostałych, przyjmując wobec każdej z tych grup inny sposób traktowania w zakresie świadczenia pracy. Inne procedury będą także dotyczyły zatrudnienia korespondenta zagranicznego, inne nauczyciela akademickiego, a inne np. dyrektora generalnego przedstawicielstwa firmy w Polsce.

Dla cudzoziemców z UE za kryterium określające zakres swobody w świadczeniu pracy na terenie naszego kraju przyjęto obywatelstwo, czyli przynależność do określonego państwa. W grupie obywateli państw pozostałych zastosowano kryterium rodzajowe. Różna jest bowiem polityka zatrudnienia w stosunku do różnych zawodów. W stosunku do niektórych zawodów prawo w ogóle nie wymaga uzyskiwania zezwolenia. W stosunku do innych stosuje się procedury uproszczone, polegające na pominięciu pewnych wymagań w trakcie postępowania o uzyskanie zezwolenia.

Dokonane w ostatnim czasie zmiany przepisów regulujących zasady zatrudniania cudzoziemców w Polsce zmierzają w kierunku otwierania dla obcokrajowców rynku pracy, czego wyrazem jest przede wszystkim poszerzenie kręgu osób, które mogą wykonywać pracę bez zezwolenia, jak również uproszczenie samej procedury uzyskiwania przedmiotowych zezwoleń.

Szczególnie istotne znaczenie dla uproszczenia procedury zatrudniania cudzoziemców mają obowiązujące od dnia 1 lutego 2009 roku zmiany polegające m.in. na zniesieniu dwustopniowej procedury ubiegania się o zezwolenie na pracę, a tym samym zniesieniu obowiązku uzyskiwania przyrzeczeń wydania zezwolenia na pracę oraz ograniczeniu liczby wymaganych dokumentów badanych przez administrację w trakcie procedury.

2. Podstawa prawna

Podstawowym aktem prawnym normującym kwestie podejmowania i wykonywania pracy przez cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j., Dz.U.08.69.415, z późn. zm., „Ustawa”).

3. Podstawowe definicje

Za cudzoziemca uprawnionego do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w rozumieniu Ustawy, uważa się osobę, która nie posiada obywatelstwa polskiego oraz która spełnia przesłanki z art. 87 ust.1 Ustawy.

Wykonywaniem pracy przez cudzoziemca jest zaś zatrudnienie, wykonywanie innej pracy zarobkowej lub pełnienie funkcji w zarządach osób prawnych, które uzyskały wpis do rejestru przedsiębiorców na podstawie przepisów o Krajowym Rejestrze Sądowym lub są spółkami kapitałowymi w organizacji.

4. Zasady wykonywania pracy przez cudzoziemców w Rzeczypospolitej Polskiej

Zgodnie z przepisem art. 87 ust. 1 Ustawy, cudzoziemiec jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli spełnia co najmniej jeden z poniższych warunków:

1. posiada status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej;
2. udzielono mu ochrony uzupełniającej w Rzeczypospolitej Polskiej;
3. posiada zezwolenie na osiedlenie się w Rzeczypospolitej Polskiej;
4. posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich
   w Rzeczypospolitej Polskiej;
5. posiada zgodę na pobyt tolerowany w Rzeczypospolitej Polskiej;
6. korzysta z ochrony czasowej w Rzeczypospolitej Polskiej;
7. jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej,
8. jest obywatelem państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nienależącego do Unii Europejskiej;
9. jest obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, który może korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi;
10. jest członkiem rodziny cudzoziemca, o którym mowa w pkt 7-9, lub jest zstępnym małżonka tego cudzoziemca, w wieku do 21 lat lub pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka lub jest wstępnym tego cudzoziemca lub jego małżonka, pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka;
11. jest osobą, o której mowa w art. 19 ust. 2-3 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 144, poz. 1043, z 2007 r. Nr 120, poz. 818 oraz z 2008 r. Nr 216, poz. 1367);
12. posiada zezwolenie na pracę oraz przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

a) na podstawie wizy, z wyjątkiem wizy, o której mowa w art. 26 ust. 1 pkt 1, 20, 25 i 26 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, lub

b) na podstawie art. 61 ust. 3 lub art. 71a ust. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.
o cudzoziemcach, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku był uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub

c) na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, z wyjątkiem zezwolenia udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53a ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, lub

d) na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, lub

e) na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen, lub

f) w ruchu bezwizowym, o ile postanowienia umowy o ruchu bezwizowym przewidują możliwość wykonywania pracy przez cudzoziemców.

5. Podstawy wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców

Zasady i tryb wydawania zezwoleń na pracę dla cudzoziemców uregulowane zostały w Ustawie i przepisach wykonawczych do niej.

Zgodnie z Ustawą, zezwolenie na pracę jest wymagane w przypadku, gdy cudzoziemiec:

1. wykonuje pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalności znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (zezwolenie typu A);

2. w związku z pełnieniem funkcji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową w organizacji przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres przekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy (zezwolenie typu B);

3. wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekraczający 30 dni w roku kalendarzowym do oddziału lub zakładu podmiotu zagranicznego, jego podmiotu zależnego lub podmiotu powiązanego długoterminową umową o współpracy z pracodawcą zagranicznym (zezwolenie typu C);

4. wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego, nieposiadającego oddziału, zakładu lub innej formy zorganizowanej działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i jest delegowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w celu realizacji usługi o charakterze tymczasowym i okazjonalnym (usługa eksportowa) (zezwolenie typu D);

5. wykonuje pracę u pracodawcy zagranicznego i jest delegowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekraczający 3 miesiące w ciągu kolejnych 6 miesięcy w innym celu niż wskazany w pkt 2-4 (zezwolenie typu E).

Zezwolenie na pracę jest wydawane wyłącznie na pisemny wniosek podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, przez właściwego wojewodę, którym w większości przypadków jest wojewoda właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego bądź ze względu na siedzibę podmiotu, do którego cudzoziemiec jest delegowany.

6. Warunki wydania zezwolenia na pracę

Pracodawca ubiegający się o wydanie zezwolenia na pracę obowiązany jest:

• w przypadku zezwolenia na pracę typu A - zapewnić cudzoziemcowi wynagrodzenie nie niższe od wynagrodzenia pracownika wykonującego pracę porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku;
• w przypadku zezwolenia na pracę typu C, D i E – zapewnić cudzoziemcowi wynagrodzenie nie niższe o więcej niż 30 % od wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w województwie;
• w przypadku zezwolenia na pracę typu B - wykazać posiadanie odpowiednich dochodów w roku podatkowym poprzedzającym złożenie wniosku oraz odpowiedni poziom zatrudnienia;
• w przypadku zezwolenia na pracę typu A - przeprowadzić tzw. test potrzeb rynkowych, czyli uzyskać informację od starosty właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych w oparciu o rejestry bezrobotnych i poszukujących pracy lub o negatywnym wyniku rekrutacji organizowanej dla pracodawcy. Powyższy obowiązek jest wyrazem dążenia przez pracodawcę do jak najpełniejszego wykorzystania miejscowego potencjału, poszukując pracowników wśród obywateli polskich.

Wojewoda negatywnie rozpatrzy podanie o wydanie zezwolenia, jeżeli pracodawca nie spełni wymogu związanego z uzyskaniem powyższej informacji, jak również nie dopełni innych szczegółowych warunków uzyskania zezwolenia na pracę. Z odmową spotka się również ten pracodawca, który w trakcie postępowania zeznał nieprawdę lub zataił prawdę, złożył sfałszowany dokument albo też dąży do zatrudnienia cudzoziemca, którego kwalifikacje nie odpowiadają charakterowi powierzanej mu pracy w zawodzie regulowanym. Na wydanie zezwolenia nie może liczyć i ten pracodawca, który przed upływem dwóch lat od uznania go za winnego nielegalnego zatrudniania cudzoziemców, ponownie został uznany winnym podobnego wykroczenia. Na pracę na terenie RP nie mogą liczyć cudzoziemcy, których pobyt na terytorium Polski jest niepożądany.

Zezwolenie na pracę jest wydawane dla określonego cudzoziemca. Ponadto, określa ono podmiot powierzający wykonywanie pracy przez cudzoziemca i stanowisko lub rodzaj pracy wykonywanej przez cudzoziemca oraz okres ważności zezwolenia na pracę.

7. Procedura uproszczona wydawania zezwoleń na pracę

W odniesieniu do niektórych grup cudzoziemców wydanie zezwolenia na pracę nie wymaga przeprowadzenia postępowania związanego z wymogiem uprzedniego poszukiwania pracowników w lokalnym środowisku bezrobotnych oraz spełnienia innych szczegółowych warunków wydawania tych zezwoleń. Katalog osób, które uzyskają zezwolenie na pracę, nawet w przypadku istnienia kandydatów na określone stanowisko wśród lokalnego zaplecza, określono w Ustawie oraz rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2009 r. w sprawie określenia przypadków, w których zezwolenie na pracę cudzoziemca jest wydawane bez względu na szczegółowe warunki wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców (Dz.U.09.16.85 z późn. zm.).

Znaleźli się wśród nich m.in.:

• członkowie rodzin personelu placówek dyplomatycznych oraz organizacji międzynarodowych wraz z ich prywatną służba domową,
• uprawnieni na podstawie aktów prawnych wydanych przez organy powołane na mocy Układu ustanawiającego stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją.

Zwolnienie z obowiązku uzyskania informacji starosty o sytuacji na rynku pracy dotyczy nadto następujących cudzoziemców:

• upoważnionych do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego w jego oddziale lub przedstawicielstwie;
• będących obywatelami Republiki Białoruś, Republiki Gruzji, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy, wykonującego prace pielęgnacyjno-opiekuńcze lub jako pomoc domowa na rzecz osób fizycznych w gospodarstwie domowym;
• będących obywatelami Republiki Białoruś, Republiki Gruzji, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy, którzy w okresie bezpośrednio poprzedzającym złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na pracę wykonywali przez okres nie krótszy niż 3 miesiące pracę dla tego samego podmiotu na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy, zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania składającego oświadczenie;
• trenerów sportowych lub sportowca;
• lekarzy i lekarzy dentystów, odbywających szkolenie lub realizujących program specjalizacji.

8. Czas trwania zezwolenia na pracę

Zezwolenie na pracę jest wydawane na czas określony, nie dłuższy jednak niż 3 lata i może być przedłużane.

W przypadku cudzoziemców:

• pełniących funkcję w zarządzie osoby prawnej, która na dzień złożenia wniosku zatrudnia powyżej 25 osób, dopuszcza się wydanie zezwolenia na pracę na okres nie dłuższy niż 5 lat,
• delegowanych przez pracodawcę zagranicznego w celu realizacji usługi eksportowej, wojewoda wydaje zezwolenie na pracę na okres delegowania.

Zezwolenie na pracę zachowuje ważność w przypadku:

• powierzenia cudzoziemcowi wykonywania pracy o innym charakterze lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę na okresy łącznie nieprzekraczające 30 dni w roku kalendarzowym,
• zmiany siedziby lub miejsca zamieszkania, nazwy lub formy prawnej podmiotu powierzającego,
• przejęcia pracodawcy lub jego części przez innego pracodawcę,
• przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę,
• zmiany osoby wyznaczonej przez pracodawcę zagranicznego do reprezentowania go wobec wojewody, pod warunkiem niezwłocznego powiadomienia o dokonanej zmianie wojewody, który wydał zezwolenie.

Ponadto, zezwolenie na pracę może zachować ważność, w przypadku gdy:

• cudzoziemiec, w uzgodnieniu z podmiotem powierzającym mu wykonywanie pracy na terytorium RP, nie podjął wykonywania pracy w okresie 3 miesięcy od początkowej daty ważności zezwolenia na pracę,
• cudzoziemiec, w uzgodnieniu z podmiotem powierzającym mu wykonywanie pracy, przerwał jej wykonywanie na okres przekraczający 3 miesiące,
• jeżeli przyczyna opóźnienia lub przerwy w wykonywaniu pracy jest uzasadniona, a podmiot powierzający wykonywanie pracy przez cudzoziemca niezwłocznie powiadomił w formie pisemnej o tych sytuacjach wojewodę, który wydał zezwolenie.

9. Zwolnienie z obowiązku uzyskiwania zezwolenia na pracę

W niektórych przypadkach przepisy regulujące kwestie zatrudniania cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zwalniają z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę. Zgodnie z przepisami Ustawy, dotyczy to m.in. cudzoziemców:

• zatrudnionych przez pracodawcę z siedzibą w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależącego do Unii Europejskiej  i czasowo delegowanych przez tego pracodawcę do świadczenia usług w Polsce,
• posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w związku z zamiarem wykonywania pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej,
• posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w związku z zamiarem podjęcia lub kontynuowania studiów lub szkolenia zawodowego,
• posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony w celu połączenia z rodziną,
• posiadających ważną Kartę Polaka.

Ponadto, rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskiwania zezwolenia na pracę (Dz.U.06.156.1116 z późn. zm.) wymienia kategorie osób, którym ze względu na szczególny charakter wykonywanych zadań lub status, pracodawcy mogą powierzyć, bez ubiegania się o uzyskanie dla nich zezwolenia na pracę, wykonywanie pracy na terytorium naszego kraju. Są to m.in.:

• prowadzący szkolenia,
• biorący udział w stażach zawodowych lub nadzorujący realizację programów Unii Europejskiej lub innych międzynarodowych programów pomocowych,
• nauczyciele języków obcych oraz prowadzący zajęcia w językach obcych wykonujący pracę w ramach umów i porozumień międzynarodowych,
• członkowie sił zbrojnych oraz personel cywilnego w międzynarodowych strukturach wojskowych,
• stali korespondenci zagranicznych środków masowego przekazu,
• wygłaszający okazjonalne wykłady, referaty lub prezentacje,
• sportowcy reprezentujący podmiot polski w trakcie zawodów sportowych,
• studenci studiów dziennych w okresie lipiec – wrzesień,
• studenci, skierowani do odbycia praktyk zawodowych,
• delegowani do pracy w instytutach kultury państw obcych ,
• obywatele Republiki Białoruś, Republiki Gruzji, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy, którzy wykonują pracę w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy wyłącznie na podstawie zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy oświadczenia podmiotu zamierzającego powierzyć im wykonywanie pracy.

10. Wizy

Uprawnienie do wykonywania pracy przez cudzoziemca na terytorium RP wymaga także uzyskania, obok zezwolenia na pracę, odpowiedniej wizy, chyba że cudzoziemiec przebywa legalnie na terytorium RP w ruchu bezwizowym. Wydawania wiz dla cudzoziemców dotyczy ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o cudzoziemcach (t.j.Dz.U.06.234.1694 z późn. zm.). Stosownie do jej postanowień, cudzoziemcowi wjeżdżającemu do Polski wydaje się wizę jako:

• wizę Schengen, lub
• wizę krajową.

Wiza Schengen oznaczona symbolem „C"  oznacza zezwolenie wydane przez państwo Schengen na tranzyt przez terytorium państwa Schengen lub planowany pobyt na terytorium państwa Schengen, w tym wykonywanie pracy, nieprzekraczający trzech miesięcy w dowolnym sześciomiesięcznym okresie, licząc od dnia pierwszego wjazdu na terytorium państw Schengen.

Wiza krajowa oznaczona symbolem „D” oznacza zezwolenie wydane przez organ polski na wjazd i ciągły pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub kilka pobytów następujących po sobie, trwających łącznie dłużej niż trzy miesiące.

Wiza Schengen lub krajowa może być wydana między innymi w celu naukowym, prowadzenia działalności gospodarczej czy też w celu wykonywania pracy. Wiza może zostać wydana cudzoziemcowi zamierzającemu wykonywać prace na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, który przedstawi zezwolenie na pracę na terytorium Polski albo pisemne oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia cudzoziemcowi wykonywania pracy, jeżeli zezwolenie na pracę nie jest wymagane.

Wizę w celu wykonywania pracy wydaje się na okres pobytu, który odpowiada okresowi wskazanemu w zezwoleniu na pracę lub oświadczeniu pracodawcy o zamiarze powierzenia wykonywania pracy, nie dłuższy niż przewidziany dla danego typu wizy, liczonego od dnia pierwszego wjazdu do Polski w przypadku wizy jednolitej pobytowej oraz nie dłuższy niż rok w okresie ważności wizy – w przypadku wizy krajowej.

Wizę w celu wykonywania pracy wydaje lub odmawia jej wydania konsul właściwy ze względu na państwo stałego zamieszkania cudzoziemca, a w sytuacji, w której cudzoziemiec przebywa już legalnie na terytorium państwa UE, państwa członkowskiego EFTA – może wydać konsul, którego siedziba znajduje się w tym państwie. Decyzje konsula o wydaniu wydania wizy są ostateczne.

11. Obowiązki pracodawcy wobec cudzoziemców

Do obowiązków podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, od którego jest wymagane posiadanie zezwolenia na pracę należą m.in. obowiązek:

• zawarcia z cudzoziemcem umowy w formie pisemnej na warunkach określonych we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę,
• przedstawienia cudzoziemcowi przed podpisaniem umowy jej tłumaczenia na język dla niego zrozumiały,
• przekazania cudzoziemcowi jednego egzemplarza zezwolenia na pracę,
• informowania cudzoziemca o działaniach podejmowanych w związku z postępowaniem o udzielenie lub przedłużenie zezwolenia na pracę, decyzjach o wydaniu, odmowie lub uchyleniu zezwolenia,
• zachowania należytej staranności w postępowaniach o zezwolenie i przedłużenie zezwolenia na pracę cudzoziemca.

12. Konsekwencje naruszenia przepisów o zatrudnianiu cudzoziemców

Zgodnie z Ustawą, wykonywanie pracy przez cudzoziemca, który nie posiada ważnej wizy lub innego dokumentu uprawniającego go do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub którego podstawa pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie uprawnia do wykonywania pracy, lub który wykonuje pracę bez zezwolenia, w przypadkach gdy jest ono wymagane, lub na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę, z zastrzeżeniem art. 88i, lub bez zawarcia wymaganych umów o pracę albo umów cywilnoprawnych, jest nielegalnym wykonywaniem pracy przez cudzoziemca.

Nielegalne zatrudnienie cudzoziemca jest zagrożone karą grzywny nie niższą niż 3.000,00 złotych. Karą grzywny zagrożony jest także cudzoziemiec, który nielegalnie wykonuje pracę. Podlega on karze grzywny nie niższej niż 1.000,00 złotych.